Mastodon is een open source, gedecentraliseerd microbloggingplatform dat deel uitmaakt van het bredere 'Fediverse'. In plaats dat één centraal bedrijf dat alle data beheert, bestaat Mastodon uit vele onafhankelijke servers ('instances') die elk door een organisatie, community of individu worden beheerd. Deze servers communiceren via een open protocol genaamd 'ActivityPub', waardoor gebruikers elkaar kunnen volgen en berichten kunnen uitwisselen, zelfs als ze op verschillende servers zitten.
Het platform biedt een ervaring die vergelijkbaar is met traditionele microblogdiensten, maar legt de nadruk op privacy, autonomie en community-gestuurd beheer. Elke server kan zijn eigen moderatieregels, thema's en cultuur hebben, waardoor gebruikers een plek kunnen kiezen die het beste bij hun waarden past. Tegelijk blijft het mogelijk om met het volledige netwerk te communiceren, wat een gevoel van openheid en interoperabiliteit creëert dat ontbreekt bij gesloten sociale media.
Doordat Mastodon open source is, kan de software vrij worden aangepast, uitgebreid en gecontroleerd door de gemeenschap. Deze transparantie en flexibiliteit hebben bijgedragen aan een groeiende adoptie, vooral op momenten dat gebruikers op zoek zijn naar alternatieven voor commerciële platforms. Hierdoor is Mastodon uitgegroeid tot een belangrijk voorbeeld van hoe sociale media kunnen functioneren zonder centrale macht of winstmotieven.
Mastodon biedt een reeks functies die gebruikers meer controle geven over hoe zij communiceren en wie hun berichten kan zien. Zo ondersteunt het platform 'quote-posting', waarbij je een bericht van iemand anders kunt citeren met je eigen toelichting, wat handig is voor context, discussie of duiding. Daarnaast kun je per bericht instellen wie het mag zien: van volledig openbaar tot alleen zichtbaar voor je volgers of zelfs alleen voor mensen die je expliciet in een bericht noemt. Deze fijnmazige zichtbaarheid helpt gebruikers om zich veilig en comfortabel te uiten binnen hun gewenste publiekskring.
Ook op het gebied van volgersbeheer biedt Mastodon extra controle. Gebruikers kunnen ervoor kiezen om nieuwe volgers handmatig te accepteren, waardoor alleen mensen die ze vertrouwen toegang krijgen tot hun niet-openbare berichten. Dit maakt het platform bijzonder geschikt voor gebruikers die waarde hechten aan privacy, veiligheid en kleinschalige online interacties.
Mastodon maakt het relatief eenvoudig om van server te wisselen zonder je sociale netwerk kwijt te raken; via de ingebouwde migratiefunctie kun je je account verhuizen naar een andere server, bijvoorbeeld omdat je een community hebt gevonden die beter bij je past of omdat je oude server stopt. Tijdens dit proces kun je je volgers automatisch laten meeverhuizen: zij gaan je nieuwe account volgen zodra de migratie is voltooid. Je berichten en media worden niet overgezet, maar je sociale connecties blijven intact, waardoor je soepel kunt overstappen zonder opnieuw vanaf nul te hoeven beginnen.